Emeklilik Nedir? Emekli Olma Durumu Tekaütlük

İnsan yaşamı için belli yaşlar arasında kalan belirlenmiş bir çalışma süresi vardır. Özellikle işçi ya da memur gibi ücret karşılığı çalışan kişi bu süreyi doldurduğunda ve emeklilik yaşına eriştiğinde emeklilik şartlarını sağlamış olur ve dilerse artık çalışmayabilir. Emeklilik şartlarını sağlamış bir kişi işinden ayrılıp emekli olduğunda daha önce çalışırken bağlı olduğu sosyal güvenlik kuruluşunca kendisine aylık bağlanır. Bu durumdaki kişiye emekli, bu duruma da emeklilik denir.

Bir kimsenin belirli bir yaşa kadar prim veya kesenek ödeyerek çalışması ve genellikle ihtiyarlaması, bu yüzden fikri ve bedeni gücünü kısmen kaybetmesi sebebiyle bu hususdaki kanuni şartlara haiz olduğu takdirde eski maaşının bir kısmına herhangi bir hizmet karşılığı olmaksızın hak kazanması hali.

Emeklilik sisteminin kuruluşu, Osmanlı devletinin ilk zamanlarına kadar uzanır. İlk zamanlarda varidatın tahsil usulü uygulanırken, daha sonraları hizmet aylığına göre emekli aylığı verilmesi sistemi uygulandı. Emeklilik cumhuriyet devrinde 1930’da yürürlüğe giren 1683 sayılı kanunla ele alınmış, ancak 1934’ten sonra uygulamaya konulabilmiştir.

Sosyal meselelerin en önemlilerinden biri de ihtiyarlıktır. Yaşayan her insan ihtiyarlamaktan, yani çalışma gücünü yavaş yavaş kaybetmekten kurtulamaz. Yaşlanmış kimselere bir iş karşılığı olmaksızın sağlanan ihtiyarlık aylığı veya ödeneği, bir yandan bu kimsenin çalıştıkları sırada topluma sağladıkları menfaat ve ödedikleri primlerin karşılığını teşkil etmekte, öte yandan da nesiller arasında yardımlaşma fikrini geliştirmektedir.

Çalışma kabiliyetini kaybetmiş insanların cemiyete yük olur durumuna düşmemesini sağlamaktadır. Bilhassa yaşlılara emeklilik gelirleri bir dayanak ve bir teminat olmaktadır.
Yaşlılık ve emeklilikle ilgili sosyal sigortalar ve emekli sandıkları daha ziyade işçi ve memur gibi başkasına tabi olarak emeğini arz eden kimseleri korumayı hedef tutmaktadır.

Gerçekten geniş manada işçi sayılan bu zümrenin ferdi tasarruf yolu ile geleceklerini garanti altına almaları, iktisadi durumları sebebiyle imkansız olmaktadır. Mamafih sosyal güvenlik sisteminin yaygın bir hal aldığı gelişmiş ülkelerde emeklilik hakkı, sadece işçi ve memurlara değil bütün vatandaşlara tanınmıştır. Diğer toplumların milli gelirlerine, gelişmişliğine göre, yaş haddi ve emeklilikte aldıkları maaşlar değişmektedir. Türkiye Cumhuriyeti hukukunda, emekliliğe hak kazananlar arasında, çalıştıkları iş kollarına göre farklılıklar vardı.

Emekli Sandığına bağlı olarak çalışan memurlar için idarenin emeklilik sınırı 65 yaş kişinin kendi isteğine bağlı emeklilik sınırı, kadınlar için 45, erkek memurlar için 50 yaştı (1989). Sosyal Sigortalar Kurumunda çalışanlar için emeklilik, kadın işçiler 50, erkek işçiler 55 yaş olarak tespit edilmiş, ancak bu sınır, 1 Ocak 1990 tarihinden sonra emekli olan kadın işçiler için 55, erkek işçiler için de 60 yaşa çıkarılmıştı. Bağımsız çalışanlarda da (avukat, muhasebeci...) yaş sınırı kadınlar için 50, erkekler için 55 yaş sınırı konmuştu.

Bu şekilde emeklilik yaş sınırları 26 Şubat 1992’de çıkarılan kanunla ortadan kaldırıldı; kadınlarda 20, erkeklerde 25 hizmet yılını dolduran memur, işçi herkesin, yaşı ne olursa olsun istekleri üzerine emekli olabilir hükmü getirildi. Bağlanan aylıklar toplumların yaşayış standartlarına göredir. Ödenen aylık ve emekli yaşında, çalışan iş kolunun önemli tesiri vardır. Ağır maden işçilerinin, deniz altında çalışanların, emniyet mensuplarının, askerlerin, hizmetlerinin ağırlığından dolayı emeklilik yaşları düşüktür.

Emeklilik çalışma süreleri bakımından kurumlar arasında bazı farklılıklar vardır. Emekli Sandığı bünyesindeki memurlar emekliliğe hak kazanmak için kadınların 20, erkeklerin 25 yıl çalışıp kesenek ödemesi şarttır. Sosyal Sigortalar Kurumuna bağlı işçiler de kadınların 20, erkeklerin 25 yıllık çalışma süreleri içinde 5 bin iş günü pirim ödeyerek; bağımsız çalışanlar ise, 25 yıl pirim ödeyerek emekli olabilirler (1989).

İlk olarak çalışmaya başlayan sakatlar, yaş sınırı olmaksızın en az 15 yıl sigortalı, 3600 iş günü pirim ödemek şartıyla emekli olurlar. basın iş kanunlarına bağlı olarak çalışan gazeteciler ile buralarda aynı kanuna tabi olarak çalışan işçiler, sigortalılar ve kamu kesimindeki basın müşavirleri hizmet ettikleri her tam yıl için ayrıca 90 günlük itibari hizmet süresi eklenmek suretiyle erken emekli hakkına sahiptirler.

Çabuk yıpranmaları ve ailevi mükellefiyetleri yüzünden kadınların emeklilik hakkı da genellikle erkeklere nazaran daha erken başlamaktadır. Erken emeklilik hakkının tanınmasının sebebi, sadece insani mülahazalar değil, çalışma çağına giren gençlere iş bulma gibi iktisadi sebeblere de dayanır.

Memleketimizde bütün vatandaşları içine alan bir sosyal güvenlik sistemine henüz ulaşılmadığından, emeklilik aylığından sadece işçiler, memurlar ve serbest meslek sahipleri faydalanabilmektedir. Bunlardan işçilere hitab eden Sosyal Sigortalar Kurumu, memurlarınki Emekli Sandığı ve serbest meslek sahiplerininki Bağ-kur’dur. Bütün vatandaşları içine alacak bir emeklilik teşkilatının kurulması için çalışmalar yapılmaktadır.